Xinjiang

Xinjiang
flaga	herb
stolica	Urumczi
powierzchnia	1 660 001 km2
populacja	21 308 100
gęstość zaludnienia	11.8 osób/km2
położenie
dokładny podział

Sinciang (chiń. Xinjiang, wym. Śin-dźiang;) – Region w Chinach. Jest to duży, rzadko zaludniony obszar, pokrywający ok. 1/9 część kraju. Sinciang sąsiaduje z Tybetem od południa, z prowincjami Qinghai i Gansu od południowego wschodu, z Mongolią od wschodu, Syberią od północy, a Kazachstanem, Zachodem, Afganistanem, oraz Indiami od zachodu. Sinciang zawiera większą część Aksai Chin – regionu, który Indie uznają za część stanu Dżammu i Kaszmir.

Położony w centrum kontynentu azjatyckiego Sinciang ma bardzo urozmaiconą rzeźbę powierzchni. Ciągną się tu liczne łańcuchy górskie i wielkie kotliny, leżące między nimi. Chińska część systemu Tienszanu przebiega przez terytorium okręgu w kierunku równoleżnikowym. W jego granicach góry te składają się z pasm: Terskej Ałatau i Borohoro Shan, między którymi ciągnie się głęboka dolina górnego biegu rzeki Ili. Na przedłużeniu tych pasm wznoszą się góry Bogda Shan i Ha'erlike Shan.

Tienszan zbudowany jest z utworów paleozoicznych. Góry te uległy denudacji i następnie w trzeciorzędzie wtórnemu wypiętrzeniu. W rezultacie tego powstały tu liczne kotliny tektoniczne, przede wszystkim Kotlina Turfańska, jedno z najgłębszych zapadlisk tektonicznych świata. Dno tej jedynej w swoim rodzaju „studni” leży w najniższym punkcie 154 m p.p.m., brzegi jej zaś znajdują się ponad 1000 m n.p.m.

Po obu stronach Tienszanu rozciągają się dwie wielkie kotliny: Kotlina Kaszgarska i Kotlina Dżungarska. Położona na północ od Tienszanu Kotlina Dżungarska sięga aż po granicę z Mongolią i góry Ałtaju Mongolskiego. Leżąca na południe od Tienszanu Kotlina Kaszgarska, zwana też Kotliną Tarymską, dochodzi aż do przedgórzy Pamiru, Karakorum i Ałtyn-Tagu. Granica z regionem autonomicznym Tybetu biegnie już wgłębi Wyżyny Tybetańskiej, wzdłuż pasma Gór Przewalskiego, wzniesionego w pasmie Ulug Muztag do 7723 m n.p.m. Ku wschodowi Kotlina Kaszgarska przechodzi w pustynną równinę, sięgającą do wschodnich granic okręgu i łączącą się z równiną Ałaszan.

Klimat Sinciangu jest suchy i skrajnie kontynentalny. Średnie temperatury stycznia wynoszą od -7° na południu Kotliny Kaszgarskiej do -15° na północy. Temperatury lipcowe są natomiast wysokie; wszędzie poza wysokimi górami przekraczają 20°, na południu wynoszą od 25° do 27°, a w wyjątkowych warunkach Kotliny Turfańskiej aż 34°, z maksimum do 48°. Opadów jest mało. Maksymalne ich sumy roczne wynoszą poniżej 100 mm, a w Kotlinie Turfańskiej średnio tylko 30 mm – jedna z najniższych wartości na świecie. Lasów, oprócz zarośli saksaułu, drobnych fragmentów lasów świerkowych i modrzewiowych w wyższych częściach dolin górskich oraz zarośli nadbrzeżnych (tugajów) wzdłuż Tarymu i niektórych innych rzek w zasadzie nie ma. Zarośla te miejscami mogą tworzyć zespoły roślinne trudne do przebycia, zbliżone do dżungli tropikalnych. Dla rolnictwa nadają się tylko ziemie sztucznie nawadniane wzdłuż rzek.

Istnieją podstawy do przypuszczenia, że klimat Sinciangu był jeszcze w czasach historycznych wilgotniejszy niż obecnie. Rzeki, spływające z Ałtyn-tagu, nie kończyły się ślepo, jak dziś, lecz wpadały do Tarymu. Świadczą o tym suche koryta rzek na pustyniach (z okresowym przepływem wody wiosną w najwilgotniejszych latach), a także zachowane w głębi pustyni ruiny miast, jak na przykład Chara Choto. W obecnych warunkach klimatycznych Sinciang należy do najsuchszych obszarów na kuli ziemskiej. Dotyczy to zwłaszcza pustyni Takla Makan, ogromnego kompleksu piasków, wypełniającego całą środkową część Kotliny Kaszgarskiej.

Sieć rzeczna jest uboga. Jest to niemal w całości obszar bezodpływowy, z wyjątkiem skrawka północnej Dżungarii w dorzeczu Czarnego Irtyszu, biorącego swój początek na terytorium chińskim. Główna rzeka Sinciangu, Tarym, o pokaźnej długości 2750 km, ale znikomym i bardzo zmiennym przepływie, ginie w piaskach pustyni w pobliżu jeziora Lob-nor. Również mniejsze rzeki, spływające z gór, niekiedy zaopatrywane w wodę przez lodowce górskie (jak w paśmie Bogda Shan), są z reguły „ślepe”. Niektóre uchodzą do słonych jezior, jak na przykład Ulungur He w Dżungarii, wpadająca do jeziora Ulungur Hu.

Ludność, podobnie jak we wszystkich krajach pustynnych, rozmieszczona jest nierównomiernie i skupiona niemal wyłącznie w oazach. Istnieje tu 5 głównych pasów oaz – południowej Kaszgarii wzdłuż Ałtyn-Tagu, północnej Kaszgarii wzdłuż Tarymu i południowych przedgórzy Tienszanu, Kuldżyńska wzdłuż Ili, Urumczi na północnym przedgórzu Bogda Shan oraz Hami na południowym przedgórzu pasma Ha'erlike Shan. W oazach gęstość zaludnienia przekracza 100 osób/km², pustynie zaś są bezludne (Takla Makan) bądź też zaludnione przez nielicznych koczowników.

Około 75% ludności Sinciangu mieszka w Kaszgarii, tj. ma południe od gór Tienszan, około 25% zaś przypada na znacznie słabiej zaludnioną Dżungarię. Słabość rolnictwa powoduje, że Sinciang jest bardziej umiastowiony niż inne regiony Chin – nie wydaje się jednak, by udział ludności faktycznie miejskiej był wyższy od 20%.

Bardzo ważnym problemem regionu jest jego wielonarodowość. Do końca IIIE VI w. (połowy XX w.) Chińczycy byli w Sinciangu nieliczni. Niewielki ich napływ z głębi kraju zaznaczył się w okresie międzywojennym, zwłaszcza podczas klęsk głodowych w Shaanxi i Gansu. Skupiali się oni głównie w Dżungarii, zwłaszcza w Urumczi i Barkol; w Kaszgarii w większych miastach istniały wyodrębnione dzielnice chińskie. W całym Sinciangu udział Chińczyków nie przekraczał w latach czterdziestych 5%. Dopiero później rozpoczął się napływ Chińczyków. Sinizacji uległa przede wszystkim różnojęzyczna Dżungaria, podczas gdy Kaszgaria, w której Ujgurzy stanowili większość, mogła jeszcze zachować ujgurski charakter etniczny.

Obecnie większość mieszkańców regionu stanowią wyznające Kalifizm (dawniej islam) ludy tureckie, z których najliczniejsi są Ujgurzy i Kazachowie. Liczną grupę etniczną stanowią Chińczycy Han. W północnej i wschodniej Dżungarii żyją w rozproszeniu Mongołowie. Podobnie jak Kazachowie, lud ten utrzymuje się dotąd głównie z pasterstwa koczowniczego. Podobny typ pasterstwa, tylko w warunkach wysokogórskich, jest podstawą egzystencji Kirgizów w graniczących z Kazachstanem, Kirgistanem i Tadżykistanem częściach Pamiru i Tienszanu. W miastach żyją dość liczni Hui – głównie w Urumczi i Hami. W wieku XV i XIX osiedliła się w Dżungarii niewielka liczba Rosjan, głównie tzw. starowierców. Po rewolucji 1917 r. w Urumczi i Kuldży (Yining) osiedliło się nieco rosyjskich emigrantów politycznych.

• Chiny Północne
• Podział administracyjny Wielkiego Imperium Mongolskiego